Ankara – İnsan Hakları Derneği (İHD) Merkezi Hapishane Komisyonu, R Tipi kapalı hapishanelerle ilgili ihlal raporunu düzenlediği basın toplantısıyla kamuoyuna duyurdu. Genel merkezde gerçekleştirilen toplantıda raporu açıklayan İHD Merkez Yürütme Kurulu (MYK) üyesi Nuray Çevirmen, İHD gönüllüsü avukatların, 19 Eylül 2024’te Metris, 20 Eylül 2024’te Menemen ve 25 Ekim 2024’te Elazığ R Tipi hapishanelerini ziyaret ederek raporu hazırladığını belirtti.
Nuray Çevirmen, R Tipi Hapishanelerde tespit edilen hak ihlallerini maddeler halinde şöyle sıraladı:
- Metris R Tipi Hapishanesi A Blok’ta kalan iki mahkumla yapılan görüşmelerde, durumunun ciddi olduğu belirtilen MS hastası Abdülkadir Kuday, 2 Ekim 2024’te hayatını kaybetti. Kuday, tüm tahliye taleplerine rağmen serbest bırakılmamıştı.
- Metris R Tipi Hapishanesi C Blok’ta kalan bir mahkumun aktardığına göre, hapishanede birçok ölüm olayı yaşandı. Örneğin, A.K. ve Y.D. adlı mahkumlar hayatını kaybetti. Y.D.’nin ciddi psikolojik sorunları olmasına rağmen hapishanede tutulduğu, dişlerinin olmaması nedeniyle boğazına yiyecek kaçması sonucu öldüğü belirtildi.
- TİHEK’in Menemen Raporu’na göre, 18 Nisan 2019 ile 28 Eylül 2021 tarihleri arasında 25 mahkumun öldüğü kaydedildi. Ancak bu ölümlerin nedenleri, inceleme yapılıp yapılmadığı veya sağlık hizmetlerine erişimde ihlal olup olmadığı sorgulanmadı. Hapishanelerin kapasitesi göz önüne alındığında, bu ölüm sayısı oldukça yüksek. Diğer R Tipi hapishanelerdeki ölüm sayıları ise raporda yer almadı.
- Mahkumlar, içme suyu ihtiyaçlarını karşılamak için kantinden su satın almak zorunda kalıyor.
- Metris R Tipi Hapishanesi’nde odalarda ısıtma ve havalandırma yetersiz. Yaz aylarında sıcaklardan korunmak için mahkumlar kantinden vantilatör satın alabiliyor, ancak sağlık sorunları nedeniyle vantilatörü tam kapasite kullanamıyorlar. Pencerelerin sadece üst kısmı yarım açılabiliyor ve önlerinde sık teller bulunuyor. Havalandırma alanı alt katta olduğu için üst kattakiler havalandırmaya çıkmakta zorlanıyor, yatağa bağımlı olanlar ise çıkamıyor. Hasta bakıcıların sayısının az olması nedeniyle mahkumlar ya talepte bulunamıyor ya da sınırlı sürelerle havalandırmaya çıkabiliyor.
- Elazığ R Tipi Hapishanesi’nde sürekli doktor değişikliği nedeniyle mahkumlarla yeterince ilgilenilmiyor. Gündüz 2-3 hasta bakıcı bulunuyor, ancak sağlık çalışanlarından 24 saat destek alınamıyor. İlaçlar düzenli yazılsa da düzenli olarak verilmiyor.
- Mahkumlar, temizlik malzemelerini idareden alamadıkları için kantinden satın almak zorunda kalıyor. Nevresim ve çarşaflar genellikle aileler tarafından getiriliyor. Çamaşırlar temiz yıkanmadığı için mahkumlar, sağlık durumları uygunsa, çamaşırlarını leğende yıkayıp banyoda kurutmak zorunda kalıyor. Hasta bakıcıların yoğunluğu nedeniyle bu konuda yardım isteyemiyorlar.
- Tuvalet ve banyo alanları tekerlekli sandalye kullanan mahkumlar için uygun değil.
- Kurs, sohbet, atölye veya spor imkanı bulunmuyor. Sadece Metris R Tipi Hapishanesi’nde kısıtlı olarak satranç odasına götürülüyorlar.
- Bazı mahkumlar tek başına tutuluyor ve ağırlaştırılmış müebbet hükümlülerine R Tipi hapishanelerde de aynı rejim uygulanıyor.
Sonuç ve Talepler
Nuray Çevirmen, yaşanan hak ihlallerinin derhal sona erdirilmesini talep ederek, şu sonuç ve talepleri açıkladı:
- Psikolojik Etkiler: Hapishane ortamı, bireylerin ruh sağlığı üzerinde derin izler bırakabilir. Sürekli stres ve güvensizlik hissi, zihinsel dengeyi bozarak anksiyete ve depresyon gibi rahatsızlıkları tetikleyebilir. Aile ve sosyal bağların kopması, yalnızlık hissini artırır. Özellikle uzun süreli hapis cezaları, mahkumların psikolojik sağlığını ciddi şekilde zedeleyebilir. Ayrıca, hapishanelerde yaşanan şiddet veya zorbalık gibi travmatik deneyimler, bireylerin psikolojik dayanıklılığını daha da zayıflatır.
- Engelli ve Hasta Mahkumlar: Menemen ve Metris R Tipi Hapishaneleri, engelli ve hasta mahkumların ihtiyaçlarına uygun şekilde tasarlanmamış. Daha sonra yapılan düzenlemeler de eksik kalmış durumda. Bu nedenle, ileri yaştaki, hasta ve engelli mahkumlar için bu hapishaneler uygun değil.
- BM Mandela Kuralları: R Tipi Hapishaneler, BM Mandela Kuralları ile uyumlu değil. Türkiye’deki infaz rejimi de bu kurallara uygun değil. Mahkumların kronik hastalıkları hızla ilerliyor ve ciddi bir hasta mahkum sorunu ortaya çıkıyor. İHD verilerine göre, en az 1517 hasta mahkum bulunuyor ve mevcut 3 R Tipi hapishane bu sorunu çözmekte yetersiz kalıyor.
- İnfaz Kanunu Değişikliği: 5275 sayılı İnfaz Kanunu’nun 16. maddesinin 3. ve 6. fıkralarında değişiklik yapılarak, adli tıp kurumunun tekel yetkisi kaldırılmalı ve toplum güvenliği bakımından tehlikeli görülen hasta mahkumların tahliyesini engelleyen hüküm ortadan kaldırılmalıdır. Ayrıca, 25. maddedeki ağırlaştırılmış müebbet hükümlülerinin infazına ara verilemeyeceğine dair hüküm de kaldırılmalıdır.
- Avrupa Cezaevleri Kuralları: Avrupa Cezaevleri Kuralları, özgürlüğünden yoksun bırakılan her bireye insan haklarına uygun şekilde davranılmasını öngörür. Hapishanelerdeki rejim, mahkumların yaşadığı sıkıntıları daha da artırmamalıdır. Hastalıkları nedeniyle hayatlarını tek başına idame ettiremeyen mahkumlar, hastanede tedavi görmeli veya ailelerinin yanına gönderilmelidir.
- Toplumsal Düzenleme: İnsanın doğasına aykırı olan uzun süreli hapis cezaları, mahkumların akıl, ruh ve beden sağlığını koruyacak şekilde düzenlenmeli. Kişisel ihtiyaçlarını karşılayamayan veya bakıma muhtaç olan mahkumlar, hapishanelerde tutulmamalıdır. Hastalığı tespit edilen mahkumlar, R Tipi hapishaneler yerine tam teşekküllü hastanelere veya ailelerinin yanına gönderilmelidir.
